Klooster Ter Apel: korte lezing afsluiting 10-jarig jubileum Parochie Heilig Kruis 1 november 2025.

Allemaal, Geen gortdroge lezing over de ontstaansgeschiedenis van het Klooster Ter Apel Maar ik wil graag een korte tijd met u en jullie allemaal de diepte in. Sommige feiten zal ik noemen met bijbehorende jaartallen en de context van die tijden. Kortom, we gaan door de geschiedenis tot en met nu samen een reis maken.

Bouwhistorisch onderzoek, door de archeologie faculteit van de RUG, heeft uitgewezen dat er voor het ontstaan van het huidige Klooster al een voorwerk was gebouwd door de Premonstratenzer Orde (Norbertijnen orde) in de 13^de eeuw. Daarmee zijn delen van het huidige klooster dus 200 jaren ouder dan eerst gedacht. Misschien verbonden met het klooster te Schildwolde of een Uithof men weet dit niet zeker. Doorheen de tijd ging Voorwerk, Uithof over van de Premonstratenzer Orde naar de Kruisheren Orde, door een geschenk van de pastoor van Garrelsweer die ook vicaris was van Loppersum, dit betrof trouwens de nederzetting Apell, op voorwaarde dat men een klooster zou bouwen. En zo geschiede, moederklooster werd het klooster Sint Gertrudis in Bentlage, Duitsland.

Dit is heel kort de ontstaansgeschiedenis van het klooster. U en jullie horen straks tijdens de rondleiding nog veel meer informatie over bijgebouwen, interieur etc etc.

Er is bijna geen sterker zintuig dat emoties en herinneringen oproept als onze geur. We ruiken de ‘eerste snee gras’ en het is het begin van tijd met zon en warmte, de tijd tussen lente en zomer. We ruiken de geur van blad en kastanjes en we weten, we gaan richting herfst, het najaar. We ruiken de zelfgemaakte groentesoep en we herinneren ons Oma, net als de geur van haar draadjesvlees. De sigarenlucht, of tabaksrook van een pijp, en we herinneren ons Opa, of de gezellige verjaardagen van vroeger waar de rook te snijden was, nu niet meer voor te stellen.Het tweede zintuig is zien en de derde is voelen. Ook al kun je niet zien, door dingen aan te raken wordt in gedachten de vorm weergegeven. Door te zien wordt iets aanschouwelijk. Door geur, zicht en voelen kunnen we tijdreizigers worden. Baby’s maken zich de wereld eigen door alles in de mond te steken, dat gaan wij niet doen, niet anders dan de lunch aan het einde van deze lezing en rondleiding.

Hoe vaak doen we niet de ogen dicht als we iets ruiken? Hoe vaak doen we de ogen dicht wanneer we iets heel lekkers proeven? Hoe vaak doen we niet de ogen dicht als we ons op een bijzondere plek bevinden of bijvoorbeeld leunen tegen een grote boom wanneer we wandelen in de natuur? En hoe vaak kunnen we ons bijna niet bedwingen door wanneer we op een bijzondere plek zijn, of museum, om toch stiekem, mooie dingen aan te raken. Ons grootste orgaan is ons lijf, ons lichaam, dat kunnen we niet verplaatsen in de tijd, maar onze gedachten, die kunnen reizen, onze fantasie maakt dat we ons kunnen wanen in een andere tijd. Zo zou ik met u, jullie, straks door het Klooster willen wandelen. Het Klooster dat monniken heeft gehuisvest, dominees en hun gezinnen en een rentmeester en zijn gezin. Hetzelfde Klooster waar straks Sinterklaas zijn intrek neemt waar mijn zus naartoe gaat met de bus vol kinderen van de Willibrordusschool te Oude Pekela, en nog veel meer kinderen uit veel meer scholen hier uit de buurt.

We bevinden ons op heilige grond. Het Klooster, ‘Huis van het nieuwe Licht’ is samen met de omliggende gronden ooit gewijd door de stichters in de 13^de eeuw en later die van de 15^de eeuw. Het is heilige grond omdat het Klooster het centrum was van religieus leven. Geloof, hoop en liefde en Vacare Dei (vakantie), vrij zijn voor God werd hier geleefd in het dagelijks leven en geëerd in de Erediensten, Eucharistie en Getijdengebeden doorheen eeuwen. Ora et labora, bid en werk, het was hét leven van alle dag voor de monniken. Het is heilige grond, omdat mensen van de nederzetting Apell, later Ter Apel in het Klooster toevlucht vonden. U bezoekt nog de kloostertuin, mensen vonden hier ook genezing van ziekten en kwalen door geneeskrachtige planten en kruiden en de wetenschap van hun werking die de monniken machtig waren. Het is heilige grond, omdat mensen hier naast het Brood dat Christus is, ook hun dagelijks brood vonden, door drooglegging van veengronden en aanbouw van gewassen door o.a. de monniken en later, de mensen zelf. En door het Vasten doorheen het jaar had elk klooster visvijvers, zo ook dit klooster. Heilige grond van de naastenliefde, de Caritas. En toch, Christenheid en het ‘oude geloof’ van de Streek ging samen, zo getuigd een begraven kalf aan één van de toegangen tot het Klooster. Dit is de context van die tijd, geschiedenis van het Klooster en de nederzetting Apell gingen hand in hand. Wanneer je dit wilt zien bezoek dan het Middeleeuws Ter Apelspektakel in september elk jaar. Voor ons katholieken van nu wonend in onze Streek is het Klooster de bakermat van ons geloof in ons Streek. De bron waaruit alles is voorgekomen de oorsprong van religieus leven en christelijk geloof. Wanneer u, jullie, straks rondlopen, vergeet niet eens je ogen te sluiten, geur op te snuiven en waar mag dingen aan te raken. We reizen naar het begin en mogen fantaseren hoe het er toen aan toe ging. Alles ademt religiositeit en in de tijd van de monniken ademde God in alles mee. In de arbeid die ze verrichten, in de houtsnijwerken die het Klooster rijk is, in de verpleging van de medebroeders en mensen, in het bewerken van het land, in het bijstaan van de mensen uit de nederzetting, de gelovigen, uit het gastvrij zijn voor de reiziger maar vooraleerst uit het vieren van de Eucharistie, de getijden en de zwakke en sterke tijden van het liturgisch jaar.

Veel meer dan nu was het gelovige leven verbonden met het dagelijks leven, alle heeft zijn tijd zegt het Boek Prediker, en het werd zeker door hen zo geleefd. Hoe anders dan nu? De mens heeft het (te) druk, staat bij weinig dingen stil, zo lijkt het. Zij snuiven meer uitlaatgassen in dan de geur van natuur en geschiedenis en alles wat de jeugd tegenwoordig aanraakt moet wel bijna veranderen in goud, zo is hun verwachting.

Natuurlijk overdrijf ik maar toch…. Is de mens dan verleert een tijdreiziger te zijn? In onze liturgie mogen we soms teruggebracht worden via onze deelname en gebruik van onze zintuigen naar een tijd buiten de tijd. Gods tijd, eeuwigheid. Denk aan de geur van wierook en gebruik van oude verhalen en gebeden waar de zeggingskracht ons binnendringt en we dan leren begrijpen en ervaren…. iets van God, de persoon van Jezus zijn Zoon. De ervaring soms van de Godsontmoeting? Wanneer we gebruik maken van onze zintuigen straks tijdens de rondleiding dan heeft het Klooster de kracht om precies hetzelfde te doen, ons terugbrengen naar de 13^de en 15^de eeuw maar ook naar het ‘gevoelen’ van iets eeuwigs. Het Klooster mag in ons bewerken dat zij onze bron is. Een bron om naar terug te keren en te leren van een gans andere tijd dan die de onze is. Een tijd van niet beter of slechter, maar van anders zijn…. Hier rondlopen met gebruikmaking van onze zintuigen mag ons hart vullen met verwondering en mag balsem voor de ziel zijn. ‘Hier begon het dus’! Het mag een plek zijn van heilige grond, een plek die ons spiritueel voedt en ons gelovig hart harder mag doen slaan. Geloven is dus geloven doorheen de tijden op weg naar de eeuwigheid.

En toch. doorheen de tijden kwam er een einde aan de religieuze bewoning van dit Klooster. Tijden de Reformatie 1593 ging het over naar de Protestantse kerk en de laatste Abt werd dominee. Zo kan het gaan. En misschien staat het Klooster er om die reden nog steeds. We zien wel de geschonden kerkelijke kunst en de afwezigheid van zoveel Roomse beelden, ja want dat moest toch echt verdwijnen! Maar het Klooster staat er nog, met een moderne aangebouwde vleugel. De protestantse gelovigen vieren op zondag hun dienst en wellicht is dat wat gebleven is van de heilige grond. God is niet verdwenen uit het Klooster, zoals hij schijnbaar wel verdwenen is uit Jorwerd. De faculteit van de RUG zal ons nog meer de geschiedenis gaan onthullen van haar bestaan, de context verandering van dit prachtige Klooster in onze fantastische Streek. Gelovig leven en dagelijks leven van toen zullen meer en meer aan het licht komen vanuit een geschiedenis die zich nu nog in nevelen hult.

Wij als parochianen van de parochie Heilig Kruis, mogen ons verwant voelen aan het Klooster want wij zijn erfgenamen van haar bestaan en geschiedenis. Ook al hebben wij het Klooster niet in bezit, spiritueel, als bron is zij toch ook van ons, staat zij nog steeds op voor ons heilige grond. Het Klooster is er, zij staat er, je kunt niet om haar heen, net als onze vijf parochiekerken is zij als eerste getuige van God met de (lokale) mens doorheen de eeuwen, een levende getuige want wij gaan het Klooster in en uit en bewonen haar deze morgen slecht voor een korte tijd. Dat doen we toch ook in onze parochiekerken? We gaan ze in en uit en bewonen hen slechts voor korte tijd, op de zondagen, in bijzondere vieringen, voor het aansteken van een kaarsje, voor een stil gebed. Om onze doden te gedenken, om nieuwleven te dopen en alles daartussenin. Om met ons lijf, geur, zicht, ons voelen en gevoelen God te ontmoeten, zijn Zoon te eten in de Eucharistie en bewogen te worden tot het goede door zijn Geest. Zo mag naast het Klooster het onderschrift zijn van onze parochie Heilig Kruis en haar vijf kerken dagen: Domus Verea Lucis ‘Huis van het ware licht’ de eerste naam van het Klooster én haar tweede naam Domus Novea Lucis ‘Huis van het nieuwe Licht’. ‘Er was licht, en God zag dat het goed was’. Ik wens u, jullie, een mooie rondleiding toe.

Pastoor Jos Deuling
pastoor parochie Heilig Kruis
Bisdom Groningen Leeuwarden